Keywords
literature of Antiquity
translations in the 18th- and 19th-century Poland
role models and examples
heroes and anti-heroes from Antiquity
translations in the 18th- and 19th-century Poland
role models and examples
heroes and anti-heroes from Antiquity
How to Cite
Brzuska, Barbara. 2019. “About Role Models Derived from Classical Authors in the 18th- and 19th-Century Poland”. In Gremium. Studies in History, Culture and Politics, no. 13 (December). https://doi.org/10.34768/ig.vi13.320.
Abstract
The nineteenth century in Poland brought about a surge in the number of translations from Latin and Greek, which resulted from the diminishing number of people who were able to read Greek and Latin classics in the original languages, on the one hand, and on a widely held conviction about extraordinary formative qualities of this literature in the process of educating young people, on the other. The changing political situation in the country and the evolving literary tastes were both key factors influencing the choice of authors to be translated as well as the way their works were being read or interpreted, and impacting the role models and examples of civic virtue that were picked out as worthy of promulgating. At the same time, however, there appeared a number of anti-heroes from Antiquity who were not always that ‘obvious,’ and sometimes downright surprising – and some attitudes that we would not be so quick to condemn today were nevertheless rejected, or even abhorred, by some people living in the 19th century.
The goals that the translators of classical literature in Poland set for themselves and often laid out in the prefaces or introductions to their translations, as well as opinions expressed in book reviews appearing in the 19th-century press in conjunction with theoretical reflexion on the functions of translation are all meant to serve as material for this article.
References
Anonim, [bez tytułu], „Monitor” 1767, nr 97 i 98
Anonim, [bez tytułu], „Orędownik Naukowy” 1844, nr 49
Anonim, Czy godzi się uważać tłumaczenia z obcych języków za szkodliwe w polskiej literaturze, „Gazeta Polska” 1827, nr 320
Anonim, Do czytelnika [w:] Epiktet filozof, czyli Manuał Epikteta z jego innych dzieł wyjęty, Przemyśl 1787
Anonim, Przekłady z greckiego języka Pana Antoniego Bronikowskiego, „Przegląd Poznański” 1860, t. 30, s. 99 – 104
Axer J., Recepcja śródziemnomorskiej tradycji antycznej w Europie środkowo-wschodniej [w:] Czy Polska leży nad Morzem Śródziemnym, red. R. Kusek i J. Sanetra-Szeliga, Kraków 2012
Barańczak S., Mały, lecz maksymalistyczny manifest translatologiczny [w:] idem, Ocalone w tłumaczeniu, wyd. 3., poprawione i znacznie rozszerzone, Kraków 2004
Borowski L., Uwagi nad poezją i wymową i inne pisma krytycznoliterackie, Warszawa 1972
Borowski L., Uwagi nad poezyą i wymową pod względem ich podobieństwa i różnicy z ćwiczeniami w niektórych gatunkach stylu, Wilno 1820
Brodziński K., O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej [w:] idem, Pisma estetyczno-krytyczne, t. 1, red. S. Pigoń, opr. i wstęp Z.J. Nowak, Wrocław 1964
Brodziński K., O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, „Pamiętnik Warszawski” T. 11, lipiec 1818
Brzuska B., Filologia klasyczna w Szkole Głównej Warszawskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992
Chmielowski P., Przekłady Cycerona, „Biblioteka Warszawska” 1872, t. 1
Czajkowski P., Przedmowa tłumacza do: Cycerona księgi o powinnościach, „Pamiętnik Warszawski” T. 19, styczeń 1821
Dantiscus A. [Adam Kazimierz Czartoryski], Myśli o pismach polskich. Z uwagami nad sposobem pisania w rozmaitych materiach, Wilno 1801
Domański J., Blaski i cienie kultury przekładu, „Przekładaniec. Pismo poświęcone przekładom i nie tylko” 2007, nr 18-19
Golański F.N., O wymowie i poezji, Wilno 1788
Golański F.N., Wiadomość o Plutarchu z wyobrażeniem dzieła „Sławnych ludzi”, wstęp do: Sławni ludzie i onych porównania: Plutarcha dzieło, Tom 1, Wilno 1801
Grabowski E., Rozbiory, sprawozdania i wrażenia literackie, „Ateneum” 1881, t. 2
Gurowski A., Russland und die Civilisation, Leipzig 1841
Kaszewski K., Cycero jako filozof i moralista. (Pisma filozoficzne Marka Antoniusza [sic!] Cycerona, przełożył E. Rykaczewski. Część I i II, rok 1874 i 1879. Poznań, nakładem Biblioteki Kórnickiej), „Biblioteka Warszawska” 1880, t. 1
Kaszewski K., O listach Cycerona (Listów Marka Tulliusza Cycerona ksiąg ośmioro, przełożył E. Rykaczewski. Tomów 2. Nakładem Biblioteki Kórnickiej 1873 r.), „Biblioteka Warszawska” 1874, t. 2
Kaszewski K., Wstęp do: Eschilosa „Siedmiu pod Tebami”, „Ateneum” 1879, t. 4
Kaszewski K., Wstęp do: Sofokles, Antygona, „Biblioteka Warszawska” 1853, t. 1
Kleczewski S., O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego zdania, Lwów 1767
Kostka-Potocki S., O wymowie i stylu, cz. 1 i 2, t. 1 i 4, Warszawa 1815-1816
Kostkiewiczowa T., Przekłady dzieł antycznych w czasach polskiego oświecenia [w:] Antyk oświeconych. Studia i rozprawy o miejscu starożytności w kulturze polskiej XVIII wieku, red. T. Chachulski, Warszawa 2012
Kowalczuk U., Felicjan Faleński. Twórczość i obecność, Warszawa 2002
Krajewski A.A., Przedmowa tłumacza do: Wybór poezyj Horacjusza, Warszawa 1858
Krasicki I., O tłumaczeniu ksiąg [w:] idem, Dzieła, t. 6, wyd. F.K. Dmochowski, Warszawa 1803
Kraushar A., Kartki z pamiętnika Alkara, t. 2, Kraków 1913
Liwiusz Tytus, Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. I–V, przeł. A. Kościółek, Wrocław-Warszawa-Kraków, MCMLXVIII
Małecki A., Prelekcje o filologii klasycznej i jej encyklopedii miane w półroczu letnim 1850, Kraków 1851
Mickiewicz A., O krytykach i recenzentach warszawskich [w:] idem, Dzieła, t. 5, Proza artystyczna i pisma krytyczne, opr. Z. Dokurno, Warszawa 1996
Mochnacki M., Kilka myśli o wpływie tłumaczeń z obcych języków na literaturę polską, „Dziennik Warszawski” t. 1, 1825, nr 3
Mochnacki M., O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym, opr. Z. Skibiński, Łódź 1985
Naruszewicz A., Do Czytelnika [w:] Kaja Korneliusza Tacyta Dzieła wszystkie, przeł. A. Naruszewicz, t. 1, Warszawa MDCCLXXII
Naruszewicz A., Do Jego Królewskiej Mości [w:] Germania Kaja Korneliusza Tacyta, Kraków 1861
Osiński L., Dzieła, t. 2, Warszawa 1861
Osiński L., O potrzebie, ważności w literaturze i warunkach przekładów [w:] idem, Dzieła, t. 4, Warszawa 1862
Pokrzywniak J.T., Tłumaczenia z literatur obcych w recenzjach prasowych początków XIX wieku. Na przykładzie „Nowego Pamiętnika Warszawskiego” i „Pamiętnika Warszawskiego”, „Pamiętnik Literacki” R. 71, 1980, z. 1
Sbornik postanowlenij po Ministierstwu Narodnago Proswieszczenija, t. 2, cz. 2, Petersburg 1876
Schlegel A.W., Obraz literatury starożytnej i nowożytnej, t. 1, przeł. I.S. Grabowski, Warszawa 1831
Siemieński L., Kilka rysów z literatury i społeczeństwa od roku 1848 – 1858, Warszawa 1859
Siemieński L., Próby przekładu „Agamemnona” z trylogii Eschylosa „Oresteja”. Przez Lucjana Siemieńskiego, „Biblioteka Warszawska” 1851, t. 3
Siemieński L., Próby przekładu „Odyssei”, „Orędownik Naukowy” 1844, nr 43, 45, 49
Siemieński L., Przegląd piśmiennictwa, „Czas. Dodatek Miesięczny” 1857, t. 5, z. 2
Siemieński L., Wstęp do: Homer, Odysseja, Warszawa 1876
Słowacki E., O przekładaniu z obcych języków na ojczysty [w:] idem, Dzieła z pozostałych rękopismów ogłoszone, Wilno 1826
Smereka J., Pierwszy filolog Polak w Uniwersytecie Jana Kazimierza, Z. Węclewski. W 50 rocznicę śmierci, „Eos” R. 39, 1938
Szczerbatow A., Gienierał-fieldmarszał kniaź Paskiewicz, jego żizń i diejatiel’nost. Priłożenija k’ tomu V, 1832 – 1847, Petersburg 1896
Szmydtowa Z., Poeci i poetyka, Warszawa 1964
Święch J., Przekłady i autokomentarze [w:] Wielojęzyczność literatury i problemy przekładu artystycznego, red. E. Balcerzan, Wrocław 1984
Uzdowski J., Tragedie Eschilosa w przekładzie K. Kaszewskiego, „Ateneum” 1896, t. 1
Wiszniewski M., Historia literatury polskiej, t. 1, Kraków 1840
Włodek I., O naukach wyzwolonych w powszechności i szczegulności [sic!], Rzym 1780
Zathey H., Homer w Polsce. Przegląd polskich tłomaczeń Homera wydanych do r. 1874 [w:] idem, Pisma, nowe wydanie zbiorowe, t. 2, Poznań 1885
Żdżarski A., Uwagi nad wyjątkami tłumaczenia Liwiusza umieszczonymi w „programie popisu publicznego na Żoliborze [...]”, „Pamiętnik Warszawski”, T. 15, grudzień 1819
Żukowski J.L., Kilka słów o nadużyciu tłumaczeń, „Gazeta Polska” 1827, nr 277-278
Anonim, [bez tytułu], „Orędownik Naukowy” 1844, nr 49
Anonim, Czy godzi się uważać tłumaczenia z obcych języków za szkodliwe w polskiej literaturze, „Gazeta Polska” 1827, nr 320
Anonim, Do czytelnika [w:] Epiktet filozof, czyli Manuał Epikteta z jego innych dzieł wyjęty, Przemyśl 1787
Anonim, Przekłady z greckiego języka Pana Antoniego Bronikowskiego, „Przegląd Poznański” 1860, t. 30, s. 99 – 104
Axer J., Recepcja śródziemnomorskiej tradycji antycznej w Europie środkowo-wschodniej [w:] Czy Polska leży nad Morzem Śródziemnym, red. R. Kusek i J. Sanetra-Szeliga, Kraków 2012
Barańczak S., Mały, lecz maksymalistyczny manifest translatologiczny [w:] idem, Ocalone w tłumaczeniu, wyd. 3., poprawione i znacznie rozszerzone, Kraków 2004
Borowski L., Uwagi nad poezją i wymową i inne pisma krytycznoliterackie, Warszawa 1972
Borowski L., Uwagi nad poezyą i wymową pod względem ich podobieństwa i różnicy z ćwiczeniami w niektórych gatunkach stylu, Wilno 1820
Brodziński K., O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej [w:] idem, Pisma estetyczno-krytyczne, t. 1, red. S. Pigoń, opr. i wstęp Z.J. Nowak, Wrocław 1964
Brodziński K., O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej, „Pamiętnik Warszawski” T. 11, lipiec 1818
Brzuska B., Filologia klasyczna w Szkole Głównej Warszawskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992
Chmielowski P., Przekłady Cycerona, „Biblioteka Warszawska” 1872, t. 1
Czajkowski P., Przedmowa tłumacza do: Cycerona księgi o powinnościach, „Pamiętnik Warszawski” T. 19, styczeń 1821
Dantiscus A. [Adam Kazimierz Czartoryski], Myśli o pismach polskich. Z uwagami nad sposobem pisania w rozmaitych materiach, Wilno 1801
Domański J., Blaski i cienie kultury przekładu, „Przekładaniec. Pismo poświęcone przekładom i nie tylko” 2007, nr 18-19
Golański F.N., O wymowie i poezji, Wilno 1788
Golański F.N., Wiadomość o Plutarchu z wyobrażeniem dzieła „Sławnych ludzi”, wstęp do: Sławni ludzie i onych porównania: Plutarcha dzieło, Tom 1, Wilno 1801
Grabowski E., Rozbiory, sprawozdania i wrażenia literackie, „Ateneum” 1881, t. 2
Gurowski A., Russland und die Civilisation, Leipzig 1841
Kaszewski K., Cycero jako filozof i moralista. (Pisma filozoficzne Marka Antoniusza [sic!] Cycerona, przełożył E. Rykaczewski. Część I i II, rok 1874 i 1879. Poznań, nakładem Biblioteki Kórnickiej), „Biblioteka Warszawska” 1880, t. 1
Kaszewski K., O listach Cycerona (Listów Marka Tulliusza Cycerona ksiąg ośmioro, przełożył E. Rykaczewski. Tomów 2. Nakładem Biblioteki Kórnickiej 1873 r.), „Biblioteka Warszawska” 1874, t. 2
Kaszewski K., Wstęp do: Eschilosa „Siedmiu pod Tebami”, „Ateneum” 1879, t. 4
Kaszewski K., Wstęp do: Sofokles, Antygona, „Biblioteka Warszawska” 1853, t. 1
Kleczewski S., O początku, dawności, odmianach i wydoskonaleniu języka polskiego zdania, Lwów 1767
Kostka-Potocki S., O wymowie i stylu, cz. 1 i 2, t. 1 i 4, Warszawa 1815-1816
Kostkiewiczowa T., Przekłady dzieł antycznych w czasach polskiego oświecenia [w:] Antyk oświeconych. Studia i rozprawy o miejscu starożytności w kulturze polskiej XVIII wieku, red. T. Chachulski, Warszawa 2012
Kowalczuk U., Felicjan Faleński. Twórczość i obecność, Warszawa 2002
Krajewski A.A., Przedmowa tłumacza do: Wybór poezyj Horacjusza, Warszawa 1858
Krasicki I., O tłumaczeniu ksiąg [w:] idem, Dzieła, t. 6, wyd. F.K. Dmochowski, Warszawa 1803
Kraushar A., Kartki z pamiętnika Alkara, t. 2, Kraków 1913
Liwiusz Tytus, Dzieje Rzymu od założenia miasta, ks. I–V, przeł. A. Kościółek, Wrocław-Warszawa-Kraków, MCMLXVIII
Małecki A., Prelekcje o filologii klasycznej i jej encyklopedii miane w półroczu letnim 1850, Kraków 1851
Mickiewicz A., O krytykach i recenzentach warszawskich [w:] idem, Dzieła, t. 5, Proza artystyczna i pisma krytyczne, opr. Z. Dokurno, Warszawa 1996
Mochnacki M., Kilka myśli o wpływie tłumaczeń z obcych języków na literaturę polską, „Dziennik Warszawski” t. 1, 1825, nr 3
Mochnacki M., O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym, opr. Z. Skibiński, Łódź 1985
Naruszewicz A., Do Czytelnika [w:] Kaja Korneliusza Tacyta Dzieła wszystkie, przeł. A. Naruszewicz, t. 1, Warszawa MDCCLXXII
Naruszewicz A., Do Jego Królewskiej Mości [w:] Germania Kaja Korneliusza Tacyta, Kraków 1861
Osiński L., Dzieła, t. 2, Warszawa 1861
Osiński L., O potrzebie, ważności w literaturze i warunkach przekładów [w:] idem, Dzieła, t. 4, Warszawa 1862
Pokrzywniak J.T., Tłumaczenia z literatur obcych w recenzjach prasowych początków XIX wieku. Na przykładzie „Nowego Pamiętnika Warszawskiego” i „Pamiętnika Warszawskiego”, „Pamiętnik Literacki” R. 71, 1980, z. 1
Sbornik postanowlenij po Ministierstwu Narodnago Proswieszczenija, t. 2, cz. 2, Petersburg 1876
Schlegel A.W., Obraz literatury starożytnej i nowożytnej, t. 1, przeł. I.S. Grabowski, Warszawa 1831
Siemieński L., Kilka rysów z literatury i społeczeństwa od roku 1848 – 1858, Warszawa 1859
Siemieński L., Próby przekładu „Agamemnona” z trylogii Eschylosa „Oresteja”. Przez Lucjana Siemieńskiego, „Biblioteka Warszawska” 1851, t. 3
Siemieński L., Próby przekładu „Odyssei”, „Orędownik Naukowy” 1844, nr 43, 45, 49
Siemieński L., Przegląd piśmiennictwa, „Czas. Dodatek Miesięczny” 1857, t. 5, z. 2
Siemieński L., Wstęp do: Homer, Odysseja, Warszawa 1876
Słowacki E., O przekładaniu z obcych języków na ojczysty [w:] idem, Dzieła z pozostałych rękopismów ogłoszone, Wilno 1826
Smereka J., Pierwszy filolog Polak w Uniwersytecie Jana Kazimierza, Z. Węclewski. W 50 rocznicę śmierci, „Eos” R. 39, 1938
Szczerbatow A., Gienierał-fieldmarszał kniaź Paskiewicz, jego żizń i diejatiel’nost. Priłożenija k’ tomu V, 1832 – 1847, Petersburg 1896
Szmydtowa Z., Poeci i poetyka, Warszawa 1964
Święch J., Przekłady i autokomentarze [w:] Wielojęzyczność literatury i problemy przekładu artystycznego, red. E. Balcerzan, Wrocław 1984
Uzdowski J., Tragedie Eschilosa w przekładzie K. Kaszewskiego, „Ateneum” 1896, t. 1
Wiszniewski M., Historia literatury polskiej, t. 1, Kraków 1840
Włodek I., O naukach wyzwolonych w powszechności i szczegulności [sic!], Rzym 1780
Zathey H., Homer w Polsce. Przegląd polskich tłomaczeń Homera wydanych do r. 1874 [w:] idem, Pisma, nowe wydanie zbiorowe, t. 2, Poznań 1885
Żdżarski A., Uwagi nad wyjątkami tłumaczenia Liwiusza umieszczonymi w „programie popisu publicznego na Żoliborze [...]”, „Pamiętnik Warszawski”, T. 15, grudzień 1819
Żukowski J.L., Kilka słów o nadużyciu tłumaczeń, „Gazeta Polska” 1827, nr 277-278