Abstract
W artykule zostało omówione kulturowe znaczenie hellenistycznej biżuterii ozdobionej węzłem, który był zwany węzłem Heraklesa. Autor artykułu polemizuje z koncepcją autorstwa Michaela Pfrommera, który znaczenie węzła Heraklesa w okresie hellenistycznym wiązał ze sferą macedońskiej polityki. Krytyce została poddana także koncepcja autorstwa Hedwig Kenner, która źródeł popularności węzła w sztuce greckiej upatrywała w swoiście rozumianej sferze religijnej oraz „wewnętrznej naturze bóstwa”. Przeanalizowana została również uwaga Berty Segall, która upatrywała w biżuterii z węzłem Heraklesa manifestacji udziału w misteriach Wielkiej Bogini. Autor artykułu traktuje węzeł Heraklesa jako polisemantyczny znak, który pojawił się w Grecji na długo przed okresem hellenistycznym. Interpretacja danych lingwistycznych pozwoliła przypuszczać, że pierwotne działania prawne i rytualne, w zakres których wchodziły wszelkiego rodzaju pakty oraz umowy, były utrwalane rytualnie węzłami. Węzeł Heraklesa początkowo był między innymi znakiem sojuszy, które zawierali pomiędzy sobą wojownicy. Następnie, zwaloryzowany semantycznie, jako węzeł o dużej mocy, zaczął uchodzić za szczególnie skuteczny amulet. Wreszcie, w okresie hellenistycznym, począł być postrzegany jako manifestacja tajemnicy misteriów, co nie wykluczało jego obocznego funkcjonowania jako amuletu. W odróżnieniu od ukrytych pod sukniami amuletów w kształcie węzła, które nosiły hetery, był on jednak w biżuterii elementem wyeksponowanym, a widoczność symbolu jest podstawowym warunkiem powstania refleksji nad jego znaczeniem. Interpretacja kulturowego znaczenia biżuterii ozdobionej węzłem Heraklesa prowadzi zatem do wniosku, że wyeksponowany w wyrobach złotniczych
węzeł miał w okresie hellenistycznym znaczenie symboliczne. Umieszczony na osi diademów,
wieńców, czy innego rodzaju biżuterii, odwoływał się on do skojarzeń z misteriami, których istotę
najpełniej symbolizował.