Keywords
Beer in antiquity, wine, barley wine, Greek literature, Roman literature, brewing process, properties of the beverage
How to Cite
Duszyński, Wojciech. 2025. “‘Wino Z jęczmienia’ – właściwości Piwa Antycznego W świetle Literatury Greckiej I Rzymskiej”. In Gremium. Studies in History, Culture and Politics, no. 18 (February), 19-34. https://doi.org/10.61826/ig.vi18.460.
Abstract
The article deals with the perception of a beer among Greeks and Romans. It is being argued, that a common view, about their critical stance towards the beverage, requires correction. Some passages in classical literature demonstrate rather positive evaluation of beer by the ancients. The text focuses on remarks about various sensual experiences, that our sources associate with ancient beer (or beers). These passages are juxtaposed with a modern knowledge about beer production and its biochemical conditions. The analysis allows us to put forward a thesis, that ancient beers could have been similar to grape (fruit) wines, in some respects. This is reflected in the ancient literature, where the term ‘barley wine’ (οἶνος κρίθινος) appears several times. The negative attitude towards beer may reflect the optics of higher social strata, that most of the available sources comes from. Moreover, the complexity of beer’s production process (in comparison with wine) could have played an important role in shaping of opinions among ancient people. It was easy then to compare ‘bad’ (spoiled) beer with ‘good’ (unspoiled) wine.
References
Źródła:
Diokletians Preisedikt, wyd. S. Lauffer, Berlin 1971.
Diodor Sycylijski, Biblioteka Historyczna: Bibliothèque historique, vol. I, wyd. Y. Vernière, Paris 1993; vol. III wyd. B. Bommelaer, Paris 2002.
Dionizjusz z Halikarnasu, Starożytności rzymskie: The Roman Antiquities of Dionysius Halicarnassus, vol. VII, London-Cambridge MA 1950.
Galen, O właściwościach medykamentów niezłożonych [w:] Claudii Galeni opera omnia, vol. XI, wyd. C. G. Kuhn, Lipsiae 1827.
Herodot, Dzieje: Histories, wyd. A. D. Godley, Cambridge MA, 1920.
Ksenofont, Anabasis [w:] Xenophontis Opera Omnia, vol. III, wyd. E. C. Marchant, Oxford 1904.
Papyros Ebers: Das älteste Buch über Heilkunde, wyd. H. Joachim, Berlin - Boston 2019.
P. Fayum: B. P. Greenfell, A. S. Hunt, D.G. Hogarth, Fayûm towns and their papyri, London 1900.
P. Michigan: A. E. R. Boak, Michigan Papyri, vol II. Papyri from Tebtunis, Ann Arbor 1933.
Pliniusz Starszy, Historia Naturalna, t. III: ks. XII-XIX, wyd. I. Mikołajczyk, Toruń 2022.
Rocznik Statystyczny RP, red. D. Skorut, Warszawa 2022.
Strabon, Geografia: Strabons Geographika, t. 4, wyd. H. Radt, Göttingen 2005.
Tabulae Vindolandense III, wyd. A. K. Bowman, J. D. Thomas, London 2003,
Teofrast, Historia roślin: Theophrastus, Enquiry into Plants, vol I-II, wyd. A. Hort, London - Cambridge MA 1961.
Teofrast, Przyczyny powstawania i rozwoju roślin: Theophrastus, De causis plantarum, vol I-III, wyd. B. Einarson, G. K. K. Link, London - Cambridge MA 1976-1990.
(pseudo)Zosimos z Panopolis [w:] Collection des anciens alchimistes grecs, vol. 2, red. M. Berthelot, Ch. E. Ruelle, Paris 1887.
Słowniki:
Słownik Wyrazów Obcych PWN, red. J. Tokarski, Warszawa 1971.
The Greek–English Lexicon, red. Henry. G. Liddel et al., Oxford 1940.
Totius Latinitatis Lexicon, red. E. Forcellini, Pratii 1844.
Opracowania:
J. Auberger, S. Goupil, Les ‘mangeurs de cereales’ et les autres, „Phoenix” 2010, t. 64, s. 52-79.
K. Behre, The history of beer additives in Europe – a review, „Vegetation History and Archaeobatany” 1999, t. 8, s. 35-48.
R. J. Braidwood et al., Did Man Once Live by Beer Alone?, „American Anthropologist” 1953, t. 55, s. 515-526.
K. M. Ciałowicz, Excavations at the Western Kom at Tell el-Farkha 1998-2003(Nile Delta, Egypt), [w:] Recherches archeologiques de 1999-2003, red. W. Blajer, J. Poleski, Kraków 2006, s. 334-353.
S. Delwen, Investigation of Ancient Egyptian Baking and Brewing Methods by Correlative Microscopy, „Science” 1996, t. 273, s. 488-490.
S. Delwen, Beer [w:] The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, red. D. B. Redford, t. I, Oxford 2001, s. 171-172.
O. Dietrich, M. Heun, M. Notroff, K. Schmidt, M. Zarnkow, The role of cult and feasting in the emergence of Neolithic communities. New evidence from Göbekli Tepe, south-eastern Turkey, „Antiquity” 86 (2012), s. 674–695.
S. Dryja, S. Stanisławski, 2018, Mała encyklopedia piwowarska Krakowa i Kazimierza w wieku XVI i pierwszej połowie wieku XVII: studia z dziejów piwowarstwa Krakowa i Kazimierza z uwzględnieniem problematyki Kleparza i przedmieść, Kraków 2018.
I. Gately, Kulturowa historia alkoholu, Warszawa 2011.
W. Helck, Das Bier im Älten Agypten, Berlin 1971.
I. Hornsey A History of Beer and Brewing, Cambridge 1997.
M. Jackson, Beer, London 2007.
S. Katz, F. Maytag, M. Civil, Brewing an Ancient Beer, „Archaeology” 1991, t. 44, s. 24-33.
M. Kokoszko, K. Jagusiak, Z. Rzeźnicka, Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II-VII w.), cz. I: Zboża i produkty zbożowe w źródłach medycznych antyku i wczesnego Bizancjum (II-VII w.), Łódź 2014.
P. Komar, Ancient Lesbian Wine, Similar to Modern Madeira?, „Eos” 2022, t. 109, s. 251-258.
J. L. Legras, D. Merdinoglu, J. M. Cornuet, F. Karst, Bread, beer and wine: Saccharomyces cerevisiae diversity reflects human history, „Molecular Ecolology” 2007, t. 16(10), s. 2091-2102.
P. McGovern, Uncorking the Past. The Quest for Beer, Wine and Other Alcoholic Beverages, Berkeley 2009.
M. Mertens, wstęp i komentarz [w:] Zosime de Panopolis - Mémoires authentiques (Les Alchimistes grecs. t. IV, cz. 1), wyd. M. Mertens, Paris 1995.
R. H. Michel, P. McGovern, The First Wine & Beer. Chemical Detection of Ancient Fermented Beverages, „Analytical Chemistry” 1993. t. 65, s. 408-413.
P. van Minnen, Dietary Hellenization or Ecological Transformation? Beer, Wine and Oil in Later Roman Egypt, [w:] Atti del XXII Congresso Internazionale di Papirologia, red. I. Andorlini, G. Bastiani, M. Manfredi, G. Menci, Firenze 2001, s. 1265-1280.
M. Nelson, The Barbarian’s Beverage: A History of Beer in Ancient Europe, London–New York 2005.
M. Nelson, Did Ancient Greek Drink Beer?, „Phoenix” 2014, t. 68, s. 27-46.
M. Rinella, Pharmakon. Plato, Drug Culture, and Identity in Ancient Athens, Lanham 2010.
J. Rodzińska – Nowak, Napoje alkoholowe mieszkańców Barbaricum, [w:] Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. Rocznicę Urodzin, red. B. Niezabitowska-Wiśniewska, P. Łuczkiewicz, S. Sadowski, M. Stasiak-Cyran, M. Erdrich, Lublin 2018, s. 580-589.
W. Rollig, Das Bier im alten Mesopotamien, Berlin 1970.
G. K. Sams, Gordion: Exploration over a Century, [w:] The Archaeology of Midas and the Phrygians, red. L. Kealhofer, Philadelphia 2005, s. 10-21.
R. Taubenschlag, The Law of Greco-Roman Egypt in the Light of the Papyri, Warszawa 1955.
J. Whitehead, The Brewing of Etruscan Beer, „Etruscan News” 15 (2014), s. 14.
Diokletians Preisedikt, wyd. S. Lauffer, Berlin 1971.
Diodor Sycylijski, Biblioteka Historyczna: Bibliothèque historique, vol. I, wyd. Y. Vernière, Paris 1993; vol. III wyd. B. Bommelaer, Paris 2002.
Dionizjusz z Halikarnasu, Starożytności rzymskie: The Roman Antiquities of Dionysius Halicarnassus, vol. VII, London-Cambridge MA 1950.
Galen, O właściwościach medykamentów niezłożonych [w:] Claudii Galeni opera omnia, vol. XI, wyd. C. G. Kuhn, Lipsiae 1827.
Herodot, Dzieje: Histories, wyd. A. D. Godley, Cambridge MA, 1920.
Ksenofont, Anabasis [w:] Xenophontis Opera Omnia, vol. III, wyd. E. C. Marchant, Oxford 1904.
Papyros Ebers: Das älteste Buch über Heilkunde, wyd. H. Joachim, Berlin - Boston 2019.
P. Fayum: B. P. Greenfell, A. S. Hunt, D.G. Hogarth, Fayûm towns and their papyri, London 1900.
P. Michigan: A. E. R. Boak, Michigan Papyri, vol II. Papyri from Tebtunis, Ann Arbor 1933.
Pliniusz Starszy, Historia Naturalna, t. III: ks. XII-XIX, wyd. I. Mikołajczyk, Toruń 2022.
Rocznik Statystyczny RP, red. D. Skorut, Warszawa 2022.
Strabon, Geografia: Strabons Geographika, t. 4, wyd. H. Radt, Göttingen 2005.
Tabulae Vindolandense III, wyd. A. K. Bowman, J. D. Thomas, London 2003,
Teofrast, Historia roślin: Theophrastus, Enquiry into Plants, vol I-II, wyd. A. Hort, London - Cambridge MA 1961.
Teofrast, Przyczyny powstawania i rozwoju roślin: Theophrastus, De causis plantarum, vol I-III, wyd. B. Einarson, G. K. K. Link, London - Cambridge MA 1976-1990.
(pseudo)Zosimos z Panopolis [w:] Collection des anciens alchimistes grecs, vol. 2, red. M. Berthelot, Ch. E. Ruelle, Paris 1887.
Słowniki:
Słownik Wyrazów Obcych PWN, red. J. Tokarski, Warszawa 1971.
The Greek–English Lexicon, red. Henry. G. Liddel et al., Oxford 1940.
Totius Latinitatis Lexicon, red. E. Forcellini, Pratii 1844.
Opracowania:
J. Auberger, S. Goupil, Les ‘mangeurs de cereales’ et les autres, „Phoenix” 2010, t. 64, s. 52-79.
K. Behre, The history of beer additives in Europe – a review, „Vegetation History and Archaeobatany” 1999, t. 8, s. 35-48.
R. J. Braidwood et al., Did Man Once Live by Beer Alone?, „American Anthropologist” 1953, t. 55, s. 515-526.
K. M. Ciałowicz, Excavations at the Western Kom at Tell el-Farkha 1998-2003(Nile Delta, Egypt), [w:] Recherches archeologiques de 1999-2003, red. W. Blajer, J. Poleski, Kraków 2006, s. 334-353.
S. Delwen, Investigation of Ancient Egyptian Baking and Brewing Methods by Correlative Microscopy, „Science” 1996, t. 273, s. 488-490.
S. Delwen, Beer [w:] The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt, red. D. B. Redford, t. I, Oxford 2001, s. 171-172.
O. Dietrich, M. Heun, M. Notroff, K. Schmidt, M. Zarnkow, The role of cult and feasting in the emergence of Neolithic communities. New evidence from Göbekli Tepe, south-eastern Turkey, „Antiquity” 86 (2012), s. 674–695.
S. Dryja, S. Stanisławski, 2018, Mała encyklopedia piwowarska Krakowa i Kazimierza w wieku XVI i pierwszej połowie wieku XVII: studia z dziejów piwowarstwa Krakowa i Kazimierza z uwzględnieniem problematyki Kleparza i przedmieść, Kraków 2018.
I. Gately, Kulturowa historia alkoholu, Warszawa 2011.
W. Helck, Das Bier im Älten Agypten, Berlin 1971.
I. Hornsey A History of Beer and Brewing, Cambridge 1997.
M. Jackson, Beer, London 2007.
S. Katz, F. Maytag, M. Civil, Brewing an Ancient Beer, „Archaeology” 1991, t. 44, s. 24-33.
M. Kokoszko, K. Jagusiak, Z. Rzeźnicka, Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II-VII w.), cz. I: Zboża i produkty zbożowe w źródłach medycznych antyku i wczesnego Bizancjum (II-VII w.), Łódź 2014.
P. Komar, Ancient Lesbian Wine, Similar to Modern Madeira?, „Eos” 2022, t. 109, s. 251-258.
J. L. Legras, D. Merdinoglu, J. M. Cornuet, F. Karst, Bread, beer and wine: Saccharomyces cerevisiae diversity reflects human history, „Molecular Ecolology” 2007, t. 16(10), s. 2091-2102.
P. McGovern, Uncorking the Past. The Quest for Beer, Wine and Other Alcoholic Beverages, Berkeley 2009.
M. Mertens, wstęp i komentarz [w:] Zosime de Panopolis - Mémoires authentiques (Les Alchimistes grecs. t. IV, cz. 1), wyd. M. Mertens, Paris 1995.
R. H. Michel, P. McGovern, The First Wine & Beer. Chemical Detection of Ancient Fermented Beverages, „Analytical Chemistry” 1993. t. 65, s. 408-413.
P. van Minnen, Dietary Hellenization or Ecological Transformation? Beer, Wine and Oil in Later Roman Egypt, [w:] Atti del XXII Congresso Internazionale di Papirologia, red. I. Andorlini, G. Bastiani, M. Manfredi, G. Menci, Firenze 2001, s. 1265-1280.
M. Nelson, The Barbarian’s Beverage: A History of Beer in Ancient Europe, London–New York 2005.
M. Nelson, Did Ancient Greek Drink Beer?, „Phoenix” 2014, t. 68, s. 27-46.
M. Rinella, Pharmakon. Plato, Drug Culture, and Identity in Ancient Athens, Lanham 2010.
J. Rodzińska – Nowak, Napoje alkoholowe mieszkańców Barbaricum, [w:] Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. Rocznicę Urodzin, red. B. Niezabitowska-Wiśniewska, P. Łuczkiewicz, S. Sadowski, M. Stasiak-Cyran, M. Erdrich, Lublin 2018, s. 580-589.
W. Rollig, Das Bier im alten Mesopotamien, Berlin 1970.
G. K. Sams, Gordion: Exploration over a Century, [w:] The Archaeology of Midas and the Phrygians, red. L. Kealhofer, Philadelphia 2005, s. 10-21.
R. Taubenschlag, The Law of Greco-Roman Egypt in the Light of the Papyri, Warszawa 1955.
J. Whitehead, The Brewing of Etruscan Beer, „Etruscan News” 15 (2014), s. 14.